Wykopaliska w Dan, mieście leżącym na północy Izraela, trwały już wiele sezonów a oczom archeologów ukazało się sporo zaskakujących i ciekawych artefaktów.
Potrójna brama o łukowatym wejściu, z czasów gdy miasto zamieszkiwali Kananejczycy, mury i bramy wzniesione przez pokolenie izraelskie Dan, stare miejsce kultu rozbudowywane przez kolejne tysiąclecie – to niektóre z tych wielkich gabarytowo znalezisk. Poza nimi odkryto i drobniejsze a równie ważne rzeczy jak na przykład połamaną stele, pokrytą aramejskim tekstem.

 

 

 

W 1993 roku Avraham Biran prowadził prace wykopaliskowe przy bramie i murach pochodzących z przełomu IX i VIII  w p.n.e. Odnalazł tam fragment potłuczonej steli, który użyto jako budulec do budowy bramy.
W następnym sezonie wykopaliskowym odnaleziono kolejne dwa fragmenty tejże steli. Oznaczono je jako A, B1 i B2. Dzisiaj można je oglądać w muzeum w Jerozolimie.

 

 

 

 

 

Takie stele jak ta połamana, wznosiło się dla upamiętnienia zwycięstwa, sukcesu władcy.

Dlaczego mieszkańcy miasta nie mieli ochoty oglądać steli dłużej?
Upamiętniała sukces, ale króla Damaszku a klęskę Izraela.

Jej fundatorem jest Hazael, król Damaszku, a powstała w połowie IX w p.n.e., tuż po jego zwycięstwie nad królami Judy i Izraela. Stela opisuje jak Izrael nękał kraj, jak to Hazael został królem.
Ba, chwali się on, że zabił obydwu królów.

Rozbita została po odzyskaniu miasta przez Izrael a jej kawałki użyto jak zwykłego kamienia  i wbudowano w nową bramę. Stało się to w VIII w p.n.e, lecz przed 750 r p.n.e., gdyż z warstwy datowanej na tak, mamy ślady pożaru miasta i zniszczeń.

Stela zrobiła sporo zamieszania w środowisku archeologów i historyków rewizjonistów.
Poszło kolejny raz o Dawida.
Próba podważenia istnienia tego króla, a co za tym idzie i tak starego królestwa, miała także miejsce ( właściwie to kombinują co niektórzy jak koń pod górkę i dzisiaj) w przypadku steli Meszy o czym pisałam w artykule Król Mesza i jego ofiara dla Kemosza.

 

 

O co to zamieszanie wkoło steli?

 

 

 

Tekst pisany w nawiasie kurysywą nie znajduje się na fragmentach steli a jest uzupełnieniem. Dlaczego takim a nie innym wytłumaczę niżej. Tekst umieszczony na  B1 i 2 w tłumaczeniu da nam kilka istotnych informacji:

1. miejsce bitwy  > walczył w Ab (el?)

2. imię Hadad – króla Damaszku

3 imiona króla Izraela i jego ojca oraz imię króla Judy panującego z nim równolegle:

>(Jo)rama syna A(chaba) <, >(Ahaz)jah syna<

 

 

W fragmencie A znajdziemy:

1 >poszedł Hadad przede mną<

2 >zabiłem króla Izraela<

3 >domu Dawida<

 

 

Skąd wiemy, że Hazael był fundatorem steli.

 

 

Jak sam mówi, jego poprzednikiem był król Hadad a konkretnie Ben-Hadad, który walczył z Izraelem („Ben- Hadad przychylił się do prośby króla Asy i wyprawił dowódców swoich wojsk przeciwko miastom izraelskim, spustoszył Iljon i Dan i Abel-Bet-Maacha, całe Kinneret, a poza tym całą ziemię Naftali” 1 Księga Królewska 15,20).
Jego następcą był Hazael. W Biblii mamy opisane okoliczności objęcia przez niego władzy w tych fragmentach  1 Księga Królewska 19, 15-17; 2 Księga Królewska 8,7-15.

 

„Ale Pan rzekł do niego: idź, wróć się drogą twą na puszczę Damaską, a gdy tam przyjdziesz, pomażesz Hazaela za króla nad Syryją; A Jehu, syna Namsy, pomażesz za króla nad Izraelem, a Elizeusza, syna Safatowego, z Abelmechola, pomażesz za proroka miasto siebie. I stanie się, że ktokolwiek ujdzie miecza Hazaelowego, zabije go Jehu, a ktokolwiek ujdzie miecza Jehu, zabije go Elizeusz. Jednakiem sobie zachował w Izraelu siedm tysięcy, których wszystkich kolana nie kłaniały się Baalowi, i których wszystkich usta nie całowały go”

 

Potem przyszedł Elizeusz do Damaszku, a Benadad, król Syryjski, chorował. I powiedziano mu, mówiąc: Przyszedł tu mąż Boży. I rzekł król do Hazaela: Weźmij w rękę swą upominek, a idź przeciwko mężowi Bożemu, i pytaj się Pana przezeń, mówiąc: Wstanęli z tej choroby? Przetoż szedł Hazael przeciwko niemu, a wziąwszy upominek w rękę swą, i ze wszystkich dóbr Damaskich brzemion na czterdzieści wielbłądów. I przyszedł, a stanął przed nim, mówiąc: Syn twój Benadad, król Syryjski, posłał mię do ciebie, mówiąc: Wstanęli z tej choroby? I odpowiedział mu Elizeusz: Idź, powiedz mu: Wprawdziebyści mógł żyć; wszakże okazał mi Pan, że pewnie umrzesz. Wtem pokazał mu, i stawił twarz swoję smutną, i płakał mąż Boży. Któremu rzekł Hazael: Czemuż pan mój płacze? I odpowiedział: Iż wiem, co uczynisz złego synom Izraelskim. Twierdze ich popalisz ogniem, a młodzieńce ich mieczem pomordujesz, i dzieci ich poroztrącasz, i brzemienne ich porozcinasz. Tedy rzekł Hazael: Co? Izali sługa twój pies, żeby miał czynić tak wielką rzecz? I odpowiedział Elizeusz: Okazał mi Pan, że ty będziesz królem nad Syrią. I odszedł od Elizeusza, a przyszedł do pana swego, który rzekł do niego: Cóż ci powiedział Elizeusz? A on rzekł: Powiedział mi, żebyś pewnie mógł żyć. A nazajutrz wziął Hazael kołdrę i zamaczał ją w wodzie, i rozciągnął na twarzy jego. I umarł (Benadad), a Hazael królował miasto niego.

 

 

Hazael walczył z Izraelem gdy królem był tam Joram, syn Achaba.
Król Izraela został ranny podczas bitwy pod Ramot Gileadzkim. Rannego, odwiedza król Judy Achazjasz ( Ahazjah – końcówkę „-jah” z hebrajskich imion w języku polskim tłumaczymy jako „-jasz”, stąd różne brzmienie imienia króla) – 2 Księga Królewska 8,25 – 9,3.

 

 

Skąd wiemy, że chodzi na pewno o Jorama i Achazjasza.

 

 

Tylko jeden raz w Judzie i Izraelu panowali jednocześnie królowie których imiona miały końcówki „jah” i „ram”, a do tego ojciec, tego z końcówką „ram”, miał imię zaczynające się na na „A”. Nie trzeba Sherlock’a Holmes’a do rozwiązania zagadki „kto jest kim” w tekście steli.

Bez wątpienia można też powiedzieć, że Hazael przyczynił się do śmierci obydwu królów.

Miasto w Izraelu zaczynające się na „Ab-” to Abel-Bet-Maaka, o którym czytamy w 1 Księdze Królewskiej 15, 20; 2 Księdze Królewskie 15, 29 i 2 Księga Samuela 20 wersy 14 i 19.

 

 

Dom Dawida.

 

 

Na koniec najbardziej bulwersujący co niektórych – „Dom Dawida”.
Normalnie przyjmuje się, że zwrot „dom” + imię założyciela dynasti/rodu znaczy tyle co „Królestwo”. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku „Domu Ormiego” – to Izrael, północne królestwo. Zresztą zwrot tego typu, nie jest niczym niezwykłym w tym okresie i na tym terenie.
W Biblii jest on często i gęsto używany i znaczy właśnie królestwo Judy, którym rządzili królowie wywodzący się od Dawida ( np. tu 1 Samuela 20:16; 2 Samuela 3:1.6, 7:26; 1 Królewska 2:33, 11:38, 12:16.20.26, 13:2, 14:8; 2 Królewska 17:21; 1 Kronik 17:24; 2 Kronik 10:16.19, 21:7; Psalm 122:5; Izajasza 7:2.15; Jeremiasza 21:12; Zachariasza 12:7.8.10.12, 13:1).

 

1 Samuela 20:16 „I uczynił Jonatan przymierze z domem Dawidowym, mówiąc: Niech tego szuka Pan z ręki nieprzyjaciół Dawidowych. „

 

1 Kronik 17:24 „ Niechajże się tak stanie, i niechaj będzie uwielbione imię twoje aż na wieki, aby mówiono: Pan zastępów, Bóg Izraelski, Bogiem jest nad Izraelem; a dom Dawida, sługi twego, niechaj umocniony będzie przed twarzą twoją. „

 

Jeremiasza 21:12 „O domie Dawidowy! Tak mówi Pan: Odprawujcie sąd każdego poranku, a wyrywajcie uciśnionego z ręki gwałtownika, by snać nie wyszła jako ogień zapalczywość moja, a nie gorzała, tak, żeby nie był, ktoby ugasił dla złości spraw waszych.„

 

 

Gdyby nie imię Dawida w tekście z IX w p.n.e. wszystko byłoby jasne, oczywiste, teraz jednak mamy problem.
Brak kropki, między słowami „dom” i „Dawida” otworzył dyskusję. Jej brak, to jak twierdzą niektórzy dowód, że mamy do czynienia – ich zdaniem, z legendarnym jeno królem Dawidem, a w tekście ze steli jest to jedynie nazwa jakiejś osady, miasta z tego terenu.
Hm… tyle, że nikt jak do tej pory nie znalazł wzmianki choćby o takowym miejscu.
No i kontekst raczej wyklucza, że mowa tu o jakiejś hipotetycznej osadzie.

Nawet gdyby pominąć ten zwrot i osobę tak kłopotliwą dla niektórych jaką jest Dawid to nadal mamy dowód na istnienie w IX w p.n.e. królestwa Judy i królestwa Izraela, które rozciąga się do Dan i najwyraźniej jest państwem silnym i mającym znaczenie w regionie.
Nie pasuje to do tezy niektórych współczesnych historyków i archeologów negujących tak wczesne istnienie królestwa i królów w Izraelu.

Jak widzicie kilka kawałków kamienia może być wielkim a jednocześnie kłopotliwym odkryciem dla badaczy 😉

 

Beata

 

---

Uważasz, że artykuł może się komuś przydać – prześlij go dalej.
Chcesz być informowany o nowych wpisach na Podkopie subskrybuj go na maila (w bocznej kolumnie strony).

Pomożesz mi w utrzymaniu i rozwoju Podkopu stawiając mi „kawę” lub zostając Patronem Podkopu.

 

---