Ebionici, kim/czym właściwie była ta pierwsza grupa, odłam, nurt chrześcijaństwa jaki pojawił się już w połowie I w n.e. ?

To dobre pytanie a odpowiedź może zaskoczyć.
Samo chrześcijaństwo powstało i istniało na początku wewnątrz judaizmu. Jezus był patrząc na jego ludzkie pochodzenie Żydem, jego matka była Żydówką, krewni Żydami.
Jego nauczanie nie pojawiło się jako nowość, a było głęboko zakorzenione w judaizmie.
Tak, wiem, dla wielu nie był tylko człowiekiem a kimś znacznie więcej. Dla mnie również nie jest tylko człowiekiem, nauczycielem, ale chce teraz ugryźć możliwie bez emocji i obiektywnie początki formowania się jego wyznawców w grupy, nurty, odłamy.

Kościół, jako wspólnota wyznawców i naśladowców Jezusa, nie był wtedy jednorodnym monolitem doktryn i jedynie poprawnego rozumienia Pism. Przypominał raczej judaizm z jego wieloma grupami, odłamami różnymi, a jednak stanowiącymi wtedy jedną religie, wyznającymi jednego Boga i oddanymi kultowi skupionemu w jednej świątyni.

Spór na ile trzymać się wszystkich zwyczajów i praw judaizmu, a na ile dać nowym uczniom i wyznawcą Jezusa pochodzącym z pogan, wolność w ich przestrzeganiu, toczył się od początku wewnątrz kościoła (wspólnoty wierzących).
Będę powtarzać znaczenie pewnych słów, wiem że to może być dość irytujące ale chce by były rozumiane poprawnie a nie zwyczajowo, jak ma to miejsce dzisiaj, np. kościół, to dla większości Polaków ten rzymskokatolicki, lub budynek z wieżami.

Sobór w Jerozolimie jest dobrym przykładem próby wypracowania przez pierwszych uczniów, klarownego stanowiska w kwestii przestrzegania Prawa Mojżeszowego przez nawróconych pogan.
Zacytuje mówiący o tym fragment z „Dziejów Apostolskich” rozdział 15:

 

 

„Niektórzy przybysze z Judei nauczali braci: Jeżeli się nie poddacie obrzezaniu według zwyczaju Mojżeszowego, nie możecie być zbawieni. Kiedy doszło do niemałych sporów i zatargów między nimi a Pawłem i Barnabą, postanowiono, że Paweł i Barnaba, i jeszcze kilku spośród nich uda się w sprawie tego sporu do Jerozolimy, do Apostołów i starszych. (…) Opowiedzieli też, jak wielkich rzeczy Bóg przez nich dokonał. Lecz niektórzy nawróceni ze stronnictwa faryzeuszów oświadczyli: Trzeba ich obrzezać i zobowiązać do przestrzegania Prawa Mojżeszowego. Zebrali się więc Apostołowie i starsi, aby rozpatrzyć tę sprawę. Po długiej wymianie zdań przemówił do nich Piotr: Wiecie, bracia, że Bóg już dawno wybrał mnie spośród was, aby z moich ust poganie usłyszeli słowa Ewangelii i uwierzyli. Bóg, który zna serca, zaświadczył na ich korzyść, dając im Ducha Świętego tak samo jak nam. Nie zrobił żadnej różnicy między nami a nimi, oczyszczając przez wiarę ich serca. Dlaczego więc teraz Boga wystawiacie na próbę, wkładając na uczniów jarzmo, którego ani ojcowie nasi, ani my sami nie mieliśmy siły dźwigać. Wierzymy przecież, że będziemy zbawieni przez łaskę Pana Jezusa tak samo jak oni. Umilkli wszyscy, a potem słuchali opowiadania Barnaby i Pawła o tym, jak wielkich cudów i znaków dokonał Bóg przez nich wśród pogan. A gdy i oni umilkli, zabrał głos Jakub i rzekł: Posłuchajcie mnie, bracia! Szymon opowiedział, jak Bóg raczył wybrać sobie lud spośród pogan. Zgadzają się z tym słowa Proroków, bo napisano: Potem powrócę i odbuduję przybytek Dawida, który znajduje się w upadku. Odbuduję jego ruiny i wzniosę go, aby pozostali ludzie szukali Pana i wszystkie narody, nad którymi wzywane jest imię moje – mówi Pan, który to sprawia.) To są [Jego] odwieczne wyroki. Dlatego ja sądzę, że nie należy nakładać ciężarów na pogan, nawracających się do Boga, lecz napisać im, aby się wstrzymali od pokarmów ofiarowanych bożkom, od nierządu, od tego, co uduszone, i od krwi. Z dawien dawna bowiem w każdym mieście są ludzie, którzy co szabat czytają Mojżesza i wykładają go w synagogach. Wtedy Apostołowie i starsi wraz z całym Kościołem postanowili wybrać ludzi przodujących wśród braci: Judę, zwanego Barsabas, i Sylasa i wysłać do Antiochii razem z Barnabą i Pawłem. Posłali przez nich pismo tej treści: Apostołowie i starsi bracia przesyłają pozdrowienie braciom pogańskiego pochodzenia w Antiochii, w Syrii i w Cylicji. Ponieważ dowiedzieliśmy się, że niektórzy bez naszego upoważnienia wyszli od nas i zaniepokoili was naukami, siejąc zamęt w waszych duszach, postanowiliśmy jednomyślnie wybrać mężów i wysłać razem z naszymi drogimi: Barnabą i Pawłem, którzy dla imienia Pana naszego Jezusa Chrystusa poświęcili swe życie. Wysyłamy więc Judę i Sylasa, którzy powtórzą wam ustnie to samo. Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my, nie nakładać na was żadnego ciężaru oprócz tego, co konieczne. Powstrzymajcie się od ofiar składanych bożkom, od krwi, od tego, co uduszone, i od nierządu. Dobrze uczynicie, jeżeli powstrzymacie się od tego. Bywajcie zdrowi! Wysłannicy przybyli więc do Antiochii i zwoławszy lud, oddali list. Gdy go przeczytano, ucieszyli się z jego pocieszającej treści.”

 

 

Prosto i klarownie, mogłoby się wydawać, nie nakazano obrzezywać się poganom, zwolniono ich z większości przepisów Prawa skierowanych do Żydów jako konkretnego narodu, ale zachowano na przykład zakaz jedzenia krwi.
Krew była tabu w Biblii od początku.
Pierwszy kościół, zwłaszcza ten jerozolimski był żydowski a jako, że był najstarszy, mieścił się w samej Jerozolimie (świątynia była na początku nadal ważna dla uczniów, o czym można się przekonać czytając Dzieje i Listy), to miał na pewno ogromny wpływ na początki chrześcijaństwa.
Był mocno judaizujący, o tym wiemy, dużą rolę odgrywał w nim Jakub.
Powstały we wspólnocie, już na początku, frakcje bardziej judaizująca do której skłaniał się, lub przynajmniej nie chciał od niej odstawać Piotr i mniej żydowska, składająca się w sporej części z pogan, której zdaje się chciał liderować Paweł.
Napisałam „zdaje się”, bo to jak dzisiaj czytamy Pawła, jest dość mocno uformowane przez późniejsze, pogańskie wpływy i zmiany jakie nanieśli na doktryny, sposób interpretacji Pisma, pogańscy tzw. Ojcowie Kościoła i władcy Cesarstwa. Paweł z jednej strony mocno starał się bronić wolności pogan, co do przestrzegania przez nich Prawa Mojżeszowego z drugiej sam przestrzegał go skrupulatnie.
Pierwsi uczniowie i ludzie tworzący pierwsze wspólnoty chrześcijańskie byli typami dość mocnymi, upartymi i charakternymi. Dochodziło między nimi do spięć, tarć i sporów. Sprawa przestrzegania prawa była jedną z tych wywołujących iskry.
Ślad po jednym z takich spięć został w liście do Galatów 2,11-14″

 

 

„Gdy następnie Kefas przybył do Antiochii, otwarcie mu się sprzeciwiłem, bo na to zasłużył. Zanim jeszcze nadeszli niektórzy z otoczenia Jakuba, brał udział w posiłkach z tymi, którzy pochodzili z pogaństwa. Kiedy jednak oni się zjawili, począł się usuwać i trzymać się z dala, bojąc się tych, którzy pochodzili z obrzezania. To jego nieszczere postępowanie podjęli też inni pochodzenia żydowskiego, tak że wciągnięto w to udawanie nawet Barnabę. Gdy więc spostrzegłem, że nie idą słuszną drogą, zgodną z prawdą Ewangelii, powiedziałem Kefasowi wobec wszystkich: Jeżeli ty, choć jesteś Żydem, żyjesz według obyczajów przyjętych wśród pogan, a nie wśród Żydów, jak możesz zmuszać pogan do przyjmowania zwyczajów żydowskich?”

 

 

Widać tu wyraźnie, że judaizujący (bardziej niż ustalono to w Jerozolimie), kościół nie był marginesem.
Ebionici są właśnie uznawani za taką grupę judaizującą, składającą się z żydowskich uczniów Jezusa, którzy nie chcieli zrezygnować z przestrzegania przepisów Prawa sami i zdaje się, nakładali więcej niż postanowiono na pogan, przyłączających się do nich.

 

 

Wiemy za to, że słowo ebionita ma swoje źródło w hebrajskim i znaczy tyle co ubogi.

 

 

Teraz chcę wam zwrócić uwagę na pewien fakt dotyczący kościoła w Jerozolimie, tego składającego się głównie z Żydów, w którym dużą rolę odrywał Jakub.
Wierni z Jerozolimy dość dosłownie zinterpretowali Pismo i nauczanie Jezusa w kwestii majątku i finansów. Ludzie posprzedawali majątki, porozdawali pieniądze uzyskane w ten sposób potrzebującym i sami stali się potrzebującymi, biednymi ludźmi.
Nie chcę oceniać tego ich zachowania.
Może spodziewali się szybkiego powrotu Pana i stąd ta gorliwość.
Niebawem, bo za 30-20 lat, mniej więcej i tak ci z nich, którzy byli mieszkańcami Jerozolimy stracili by wszystko, reszta też miała niewielkie szanse na ocalenie dobytku.
W roku 70 n.e. Jerozolima została zdobyta przez Rzymian, spalona, ludzie pomordowani.
Nim to jednak się stało, dwie lub trzy dekady ludzie będący uczniami Jezusa, cała ta wspólnota, potrzebowała pomocy.
Byli biedni, byli ebionitami.
Kościoły, nawet z odległych części imperium, często składające się już w sporej części z pogan, robiły regularne zrzuty na głownie żydowski jerozolimski kościół.

 

 

List do Rzymian 15,26-27 „Macedonia bowiem i Achaja postanowiły urządzić składkę na ubogich spośród świętych w Jerozolimie. Tak jest, postanowiły, bo też w samej rzeczy są ich dłużnikami, gdyż jeżeli poganie stali się uczestnikami ich dóbr duchowych, to powinni usłużyć im dobrami doczesnymi.”

 

 

Co wiemy o ebionitach ze starych przekazów?

 

 

Nie ma potrzeby ich komentować, moim zdaniem, teraz więc będzie trochę cytatów.
Zacznę od Ireneusza z Lyonu (130-202).
O ebionitach napisał, że używają jedynie Ewangelii Mateusza, odrzucają pisma Pawła.
Był też według Ireneusza, problem z interpretacją tego kim jest Jezus.

 

„Tak tłumaczy Teodotjon z Efezu i Akwilas z Pontu, obydwaj żydowscy prozelici, za którymi poszli ebionici, którzy mówią, że Chrystus się narodził z Józefa”

Pisze Ireneusz a cytuje go Euzebiusz z Cezarei w „Historii Kościelnej” V;8-10.

Orygenes (185-254) mówi tak o ebionitach:

 

„…Żydzi wierzący w Jezusa bynajmniej nie odrzucili ojczystego prawa: żyją przecież w całkowitej zgodzie z jego przepisami, a swą nazwę, zgodnie z interpretacją Prawa, zawdzięczają ubóstwu. Ebion bowiem, to nazwa nadana przez Żydów ubogim, Ebionitami zaś nazywa się tych Żydów którzy uznali Jezusa za Mesjasza.”
„Przeciw Celsusowi” II,1

 

„Niech sobie będą i tacy, którzy przyjąwszy Jezusa chełpią się, że są chrześcijanami, a chcą żyć wedle Prawa żydowskiego, tak jak żyje żydowskie pospólstwo. Takimi są ebionici, którzy dzielą się na dwa odłamy: jedni, podobnie jak my, uznają, że Jezus urodził się z Dziewicy, drudzy zaś twierdzą, że Jezus urodził się tak samo jak pozostali ludzie” „Przeciw Celsusowi” V;61

 

 

„Istnieją bowiem pewne sekty, które nie uznają listów apostoła Pawła. Takimi są na przykład obydwa odłamy ebioinitów i tak zwani enkratyci.” Przeciw Celsusowi V;65

 

 

Euzebiusz w swojej „Historii Kościelnej” III;27 pisze

 

„Innych znowu, których inaczej nie mógł odwieść od wierności Chrystusowi bożemu, zły demon z innej pochwycił
strony i dla siebie zagarnął. Ebionitami słusznie nazwali ich starzy, jako że biedne i poziome były ich zapatrywania na Chrystusa. Uważali Go bowiem za istotę prostą i pospolitą, tylko za człowieka, który dostąpił sprawiedliwości doskonałością życia swojego, a narodził się ze związku Marii z mężczyzną. Za rzecz koniecznie potrzebną uznawali zachowywanie przepisów zakonnych, tak jakby zbawienia dostąpić nie było można przez samą wiarę w Chrystusa i życie do niej zastosowane. Prócz tych byli jeszcze inni tej samej nazwy, którzy się wprawdzie ustrzegli powyższych niedorzeczności i nie przeczyli, że się Pan narodził z Dziewicy i z Ducha Świętego. Lecz i oni również nie uznawali preegzystencji Chrystusa jako Bożego Słowa i Mądrości, i tak się pogrążyli w tej samej bezbożności, zwłaszcza że z wielką gorliwością wypełniali, jak ich imiennicy, zewnętrzny ceremoniał zakonny. Byli zdania, że należy odrzucić wszystkie Listy Pawła, którego nazywali zakonu odstępcą. Używali jednej tylko Ewangelii według Hebrajczyków, innym zaś Ewangeliom niewielkie przypisywali znaczenie. Zachowywali ponadto szabaty i inne zwyczaje żydowskie na równi z drugimi ebionitami, lecz święcili także niedzielę, prawie tak jak my, na pamiątkę zmartwychwstania Zbawicielowego. Otóż z powodu takiej nauki otrzymali nazwę ebionitów, oznaczającą ubóstwo ich myśli; tak bowiem Hebrajczycy przezywają biedaków.”

 

 

Justyn Męczennik (100-165) napisał w „Dialogu z Żydem Tryfonem”  tak -ja dostrzegam tu krytykę ebionitów:

 

„Jeśli jednak ktoś z powodu słabości umysłu pragnie przestrzegać tych zwyczajów przekazanych przez Mojżesza, w których upatruje źródła swej prawości, a o których my sądzimy, że zostały nadane ze względu na zatwardziałość
ludzkich serc, jednak swą nadzieję pokłada wciąż w Chrystusie i w wypełnianiu odwiecznych i naturalnych dzieł prawości i pobożności, a w dodatku chce żyć wraz z Chrześcijanami i wierzącymi, jak to wcześniej powiedziałem, nie nakłaniając ich do obrzezania się podobnie jak on, ani do przestrzegania szabatów, czy obchodzenia jakichś innych uroczystości, w takim wypadku sądzę, że powinniśmy takiego przyłączyć do siebie i zjednoczyć się z nim we wszystkim, tak jak z krewnym i bratem. Ale jeśli, Tryfonie – ciągnąłem dalej – niektórzy z waszego rodu, którzy mówią, że wierzą w tego Chrystusa, przymuszają pogan, również wierzących w Chrystusa, do życia zgodnego ze wszystkimi prawami nadanymi przez Mojżesza, albo nie chcą się z nimi we wszystkim zjednoczyć, takich ja również w podobny sposób nie uznaję. Ale wierzę, że nawet ci, którzy zostali przez nich przekonani do zachowywania wszelkich zwyczajów Prawa, a wciąż wyznają Boga w Chrystusie, też z pewnością zostaną zbawieni. Jestem natomiast przekonany, że ktoś, kto uznał, że ten Człowiek jest Chrystusem, a potem dla jakiejś przyczyny powrócił do zwyczajów Prawa i zaprzeczył, że ten Człowiek jest Chrystusem, a przed śmiercią tego nie żałował, taki w żadnym razie zbawiony nie będzie. Co więcej, jestem też przekonany, że ci z rodu Abrahama, którzy żyją zgodnie z Prawem, ale w tegoż Chrystusa przed śmiercią nie uwierzą, również nie będą zbawieni; a już szczególnie ci, którzy przeklinali i przeklinają prawdziwego Chrystusa w synagogach, a z Nim wszystko, dzięki czemu mogliby oni osiągnąć zbawienie i uniknąć kary ognia”

 

 

Później nieco Epifaniusz, biskup Salaminy (315-403) wymyślił, że to niejaki Ebion dał początek herezji ebionitów, ale to były już czasy gdy chrześcijaństwo zostało pożenione z Cesarzem, ustanawiano jedyną właściwą interpretacje Pism, tworzono coraz dłuższą listę doktryn i dogmatów w które wierzyć trzeba, by zinstytucjonalizowany kościół się nie zezłościł na człowieka.

Epifaniusz i Hieronim (347-420) wspominają też o ewangelii jaką  mieli się posługiwać ebionici. Nazywają ją ewangelią Hebrajczyków, ale bywa też nazwana Ebionitów.
Prawdopodobnie, była to po prostu napisana po hebrajsku Ewangelia Mateusza.
Bywa ona też nazywana Ewangelią Dwunastu. A wspomina o niej jeszcze w IX w biskup Harranu Teodor Abu Kurra.

 

 

Kiedy zniknęli ebionici?

 

 

Nie wiadomo.
Jedni twierdzą, że w V wieku ale nie mają na to dowodu, inni, że byli jeszcze w IX a nawet później. Są i tacy którzy mówią, że to ebionicką wersję chrześcijaństwa i judaizmu poznał Mahomet i tym samy mieli oni mieć pewien wpływ na niego, na islam.
Dla mnie to naciągane teorie.

Może ebionici nigdy nie zniknęli, co wy na to?
Do dzisiaj są grupy nazywane Mesjańskimi Żydami, zachowujące jedne bardziej, inne słabiej przepisy Prawa Mojżeszowego, ale uznające w Jezusie obiecanego Żydom Mesjasza.
Byli od początku istnienia kościoła (wspólnoty uczniów Jezusa), istnieli cały czas, są i dzisiaj, chociaż wiele kościołów tradycyjnych odcina się od nich bo … nie chcą wyrzec się swojej żydowskości, nie przyjmują wielu dogmatów tylko dlatego, że tak trzeba, by być uznanym przez tę czy inną denominacje za „ jedynie prawdziwego chrześcijanina”.

W literaturze chrześcijańskiej są nazywani sektą.

To słowo jest dość powszechnie używane przez duże kościoły, denominacje, na określenie nie pasujących do ich doktryn grup religijnych.
Sekta nie musi być chrześcijańska. Takie grupy są spotykane we wszystkich systemach religijnych.
No dobra, sekta to, sekta tamto, a co to tak w ogóle jest ta sekta?

Podam wam definicje sekty.
Ten termin często będzie się przewijać przez historie chrześcijaństwa.
Tak nazywane bywają zwykle grupy, które odrzucają zwierzchnictwo i pewne doktryny dominujące w danym czasie, na danym terenie, w kościele (kościół jako denominacja) dominującym.

Najpierw ze Słownika Języka Polskiego PWN

Sekta:
1. «odłam wyznaniowy jakiejś religii; też: grupa ludzi skupiona wokół jakiegoś przywódcy, mająca własną religię»
2. «grupa społeczna stanowiąca odłam wśród wyznawców jakiejś ideologii»

 

Encyklopedia PWN podaje bardziej rozbudowaną definicje

 

Sekta [łac.], grupa rel. wyodrębniona z religii macierzystej lub powstała na styku różnych tradycji rel. i kulturowych.

W chrześcijaństwie termin sekta ma odcień pejoratywny i oznacza grupę, która oddzieliła się od macierzystej organizacji kość. dla zaznaczenia swojej odrębności w kwestiach doktryny, liturgii i organizacji wspólnoty rel., tworząc nową wspólnotę wyznaniową, często o cechach ekskluzywizmu; współcześnie jako sektę określa się najczęściej nieformalną grupę rel. lub pararel. o charakterze synkretycznym; charakteryzuje ją zespół cech, często uznawanych za negatywne przez oficjalne instytucje rel. i państw., takich jak: autorytarne sprawowanie władzy w sekcie przez jej przywódcę, instrumentalne traktowanie członków sekty przez jej kierownictwo, sprzęgnięcie celów polit. i ekon. z celami ściśle rel. lub pararel, brak samokrytycyzmu, dążność do całkowitej niezależności od uznanych w społeczeństwie czynników kontroli.”

Na koniec bardzo ciekawa i dająca do myślenia definicja jaką znajdziecie na stronie katolickiej zwalczającej sekty TU

 

---

„Sekta (CULT) – jest to grupa ludzi, która posiada strukturę typu piramidowego i autorytarne kierownictwo. Charakterystyczne dla niej jest nauczanie i przewodnictwo pochodzące od osoby lub osób znajdujących się na szczycie tej hierarchii. Grupa tego typu zazwyczaj uzurpuje sobie prawo do posiadania wiedzy na temat jedynej drogi do Boga, Nirwany, Raju, Ostatecznej Rzeczywistości, Pełnego potencjału, Drogi do szczęścia itd. Celem takiego oddziaływania jest uzyskanie pełnego panowania nad swoimi członkami i zatrzymanie ich na stałe wewnątrz grupy.”

---

 

Za SJP PWN:
Doktryna
1. «system poglądów, twierdzeń i założeń z określonej dziedziny wiedzy»
2. «bezzasadne, dogmatyczne poglądy i teorie»

Dogmat
1. «w teologii chrześcijańskiej: prawda uznana przez Kościół za objawioną przez Boga»
2. «twierdzenie przyjmowane za pewne i prawdziwe jedynie na mocy autorytetu osoby, która je wygłasza»

 

Beata