Dzieje ludzkości podzielono na epoki, co pomaga nieco uporządkować wiedzę o nich. Podział ten jednak wygląda inaczej dla historyka i archeologa.

 

Historia ludzkości według historyka dzieli się na:

 

– prahistorię trwającą do około 3500 p.n.e. – jest to czas przed wynalezieniem pisma;

 

– starożytność trwająca od około 3500 p.n.e. do upadku Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego, czyli 476 r. n.e.

 

– średniowiecze od 476 r. n.e. do 1492 roku, czyli tak zwanego odkrycia Ameryki przez Kolumba. Tak zwanego, bo dzisiaj już chyba wszyscy wiedzą, że nie był pierwszym Europejczykiem ani innym przybyszem spoza Ameryk, który tam dotarł. O Wikingach pokonujących mroźne wody północnego Atlantyku mówi się dużo, ale ze strony Pacyfiku, jak wiele wskazuje, dopływały do niej łodzie z Azji. Bywa, że za koniec średniowiecza uważa się rok 1517 i wystąpienie Lutra, gdy przybił na drzwiach kościoła w Wittenberdze 95 tez.

 

– nowożytność trwa od 1492 roku do Rewolucji Francuskiej, upadku Napoleona lub po prostu do 1800 roku, zależnie od założeń, preferencji i zainteresowań badacza;

 

– wiek XIX z jego rewolucją przemysłową, zmianami w każdym możliwym aspekcie życia. To epoka i nie epoka, bo nie zawsze jest wydzielana jako osobna. Moim zdaniem był to tak ważny czas, niosący tyle zmian, że warto go wyróżnić.

 

– współczesność zwykle liczona jest od wybuchu I wojny światowej w 1914 roku. Ten rok to czas, który naprawdę zmienił wszystko, ale to na długą opowieść, może kiedyś.

 

Podział dziejów dla historyka porządkuje je na epoki z wyraźnymi początkami i końcami wyznaczanymi przez konkretne wydarzenie, mające duży wpływ na losy ludzkości, na to jak i w jakim kierunku potoczył się dalej rozwój cywilizacji.

 

 

Archeologia dzieli dzieje nieco inaczej. Nie ma tam twardych dat początku i końca, ba, epoki w różnych częściach świata zaczynają się i kończą w innym czasie. Nie pismo i zapisane informacje mają wpływ na ten podział a dominujące materiały użyte do produkcji narzędzi, broni. Dominujący materiał to ten, który odnajdowany jest podczas prac wykopaliskowych.
Przyjmuje się, że jest to równoznaczne z tym, że był dominującym materiałem jakiego używali ludzie na badanych stanowiskach, w badanym okresie. Nie jest to jednak pewnik a raczej założenie.

 

Powiedzmy, że przenosimy się na chwilę do paleolitu. Odkrywamy, że najczęściej produkowano narzędzia z twardego drewna. Także broń taka jak dzidy, strzały, proce, bumerangi są drewniane i stanowią ilościowo przytłaczającą większość nad kamiennymi grotami czy pięściakami. Nie są jednak odnalezione na tym miejscu, gdy wrócimy do naszych czasów i prowadzimy tam wykopaliska.
Dlaczego?
Może ludzie nie marnowali drewna i nie widzieli potrzeby szukania dobrego, suchego drwa, gdy palili ognisko. Lądowało w nim każde złamane, nienadające się już do użycia narzędzie i uszkodzona broń.
Takie działanie ma sens.
Jeżeli jednak tak było to mamy skrzywiony obraz tamtejszych społeczeństw, dlatego zawsze warto pamiętać, że mamy jedynie szkic ich sposobu życia, czasów. Dysponujemy małą ilością faktów za to obudowujemy je naszymi interpretacjami. Te są skrzywione przez naszą wyobraźnię o tym co mogło a czego nie mogło być dawno, dawno temu. Archeologia to snucie opowieści o dawnych czasach, układanie ogromnych puzzli mając do dyspozycji ledwo garść fragmentów składających się na cały obraz.

 

Historia ludzkości według archeologa dzieli się na:

 

– epokę kamienia od powstania pierwszych narzędzi do około – 3500 p.n.e.

Dzieli się ona na starszą epokę kamienia, czyli paleolit. Nie podaje jej początku świadomie, bo zależy on od tego co uznamy za pierwsze narzędzie i jak je wydatujemy a to bywa dyskusyjne moim zdaniem. Padają daty w milionach lat a najstarsze narzędzia czy rzeźby niekoniecznie są tym czym by badacze, a raczej ich część, chciała, jak chociażby tak zwana Wenus z Tan Tan. Paleolit trwa do 11 000 lub 6 000 p.n.e. zależnie od części świata, gdy „wybucha” neolit.

Neolit to młodsza epoka kamienia, czas bardzo ciekawy, gdy nagle pojawiają się miasta, mamy rolnictwo, mamę hodowle, ale i pasterstwo, zbieractwo. Epoka ta trwa do uznawanego powszechnie czasu pojawienia się pisma i upowszechnienia brązu, czyli do około 3500 p.n.e.

Między paleolitem i neolitem bywa wyróżniany mezolit. Może kiedyś, gdy nie było tylu odkręć neolitycznych wyróżnianie go miało sens, ale dzisiaj nie widzę go. Właściwie neolit połknął mezolit i nie zostały nawet okruszki, które mogłyby go wyróżniać.

 

Za to między neolitem a epoką brązu jest bardzo interesujący chalkolit – epoka miedzi. Jej początek trzyma mocno neolit za nogi i przypada na około 5500 p.n.e. a koniec nurkuje w epokę brązu do około 2900 p.n.e. Dla mnie ten przedział czasu, zwłaszcza w Europie, to crème de la crème.
Pokrywa on się praktycznie z tym co nazywane jest Starą Europą. To czas przed indoeuropejski, z megalitami, niezwykłymi kulturami, metalurgią i na co wiele wskazuje pismem.

 

– epoka brązu zaczyna się wraz z pojawieniem pisma około 3500 p.n.e. na Bliskim Wschodzie, a jak to bywa z epokami w archeologii, w innych częściach świata ten początek może być późniejszy nawet o tysiąclecia lub nie pojawi się w ogóle, brązu tam nie będzie. Koniec epoki brązu to upowszechnienie się żelaza około 1200 p.n.e.

 

– epoka żelaza zaczyna się około 1200 p.n.e. i trwa do starożytności a w niektórych rejonach do średniowiecza;

 

– starożytność zaczyna się czasem później niż dla historyka, a bywa, że epoka żelaza przechodzi płynnie w średniowiecze jak w Europie Północnej;

 

– nowożytność i współczesność pokrywają się w zasadzie z umiejscowieniem tych epok przez historyka, chociaż co trzeba pamiętać ciągle występują wyjątki i jakiś lud mógł przeskoczyć z epoki kamienia do współczesności albo trwać w niej nadal. To takie najbardziej skrajne przykłady.

 

 

Czas na bohatera tej części „Podziału dziejów na epoki”

 

Epoka żelaza zamyka niejako to co nazywamy prehistorią, czyli czas znany jedynie z wykopalisk, gdy ludzkie kultury rozwijały się w większości bez znajomości pisma.
Nazwa epoki „żelazo” ma wskazywać na zmianę w użyciu głównego materiału do produkcji narzędzi, zwłaszcza broni. Zaczyna się ona różnie w różnych częściach świata, ba w niektórych pojawia się po epoce kamienia z pominięciem epoki brązu.

 

Tak jak w poprzednich epokach o których pisałam, czyli paleolicie i brązie, definicja, w której nazwa epoki to materiał dominujący z jakich były wytwarzane narzędzia w tym okresie jest mocno nieaktualna.
Zacząć trzeba od tego, że oficjalnie akceptowane jest pojawienie się pisma i użycie go w wielu kulturach w epoce brązu. Pismo klinowe znane z Mezopotamii i egipskie hieroglify mają swoje początki gdzieś koło 3500 p.n.e. To umowna data początku starożytności dla historyka. Jednak jeszcze starsze znaki mogące być pismem, pojawiają się już w kulturze Vinča 4500 p.n.e.
Nie ma jednak zgody u akademików, by nazwać je pismem a czasem nawet protopismem, bo w głowie się nie mieści, by pojawienie się pisma miało miejsce tak wcześnie – to dopiero neolit. Do tego by pionierami były tu te części świata, które w tym czasie mają być, nazwijmy to przaśne, proste i nieco opóźnione w rozwoju, także nie pasuje do powszechnie przyjętego schematu rozwoju ludzkości.
Granica między prehistorią i historią jest więc mocno umowna.

 

Najwcześniej obrabiać żelazo mieli Hetyci zamieszkali w Anatolii, gdzie wyroby żelazne pojawiły się w XV/XIV wieku p.n.e. Wiek później pojawiają się w Egipcie, Mezopotamii, na Kaukazie. Praktycznie w tym samym czasie żelazo upowszechnia się w Indiach, a wiek lub dwa później w Azji Południowej. W Europie najwcześniej, w X wieku p.n.e. pojawia się w Grecji i Italii. Środek Europy zaczynaj je stosować od VIII wieku p.n.e. a północ od V p.n.e.

 

Przyjmuje się, że epoka żelaza zaczyna się wraz z powszechniejszym pojawieniem się w wyrobów żelaznych w najstarszych miejscach ich wytwarzania, czyli Anatolii około 1300/1200 p.n.e.
Nie znaczy to jednak, że żelazo nie było wykorzystywane przez ludzi o wiele wcześniej. W Egipcie znaleziono żelazne paciorki datowane na około 3500 p.n.e. Fragment żelaznego narzędzia (bo prawdopodobnie tym ten fragment jest) odnaleziono w piramidzie Cheopsa. Datowany jest jak i ona na 2600 p.n.e. Nie jest to jedyny żelazny artefakt z czasów IV, V i VI dynastii.
Najbardziej znane żelazne narzędzie wykonane z żelaza meteorytowego a pochodzące z Egiptu to sztylet z grobowca Tutenchamona. Chociaż wykonany również najprawdopodobniej z meteorytowego żelaza sztylet odnaleziony w Alaca Höyük, jest o 1200 lat starszy.

 

Początek epoki żelaza w Grecji, na Bliskim Wschodzie, w Egipcie to czas upadku wielkich kultur epoki brązu. To wtedy ludy morza zmieniły mapę tej części świata. Upada imperium Hetytów, to koniec Grecji mykeńskiej, to wtedy Achajowie oblegają i zdobywają Troję, to w tym czasie mieli żyć bohaterowie Iliady Homera.
Grecja wchodzi w dziwny okres nazywany wiekami ciemnymi, zmienia się ludność ją zamieszkująca.
Filistyni za to zaczynają swój dobry czas.

 

Indie wchodzą w epokę żelaza w tym samym czasie co Bliski Wschód i co ciekawe doświadczają podobnych klęsk – upadek starych kultur doliny Indusu, Ariowie przejmują Indie.
Do Chin żelazo dociera nieco później niż do środkowej Europy, dla której przyjmuje się połowę VIII wieku p.n.e. za początek nowej epoki.

 

Wybudowano właśnie Biskupin, w podmokłych częściach Alp ludzie mieszkają w domach na palach.
Ze wschodu wpadają na Bałkany i ziemie dzisiejszej Polski Scytowie, koczownicy z którymi nie poradził sobie nawet perski władca Dariusz Wielki, z którym dwa i pół wieku później bawili się w kotka i myszkę na ziemiach dzisiejszej Rumunii, Mołdawii i Ukrainy.
Powstaje Rzym. Można w sumie powiedzieć, że to on nadaje ton epoce żelaza w Europie, przynajmniej od jej połowy, bo wcześniej Greków i mody na to co greckie tu nie brakuje.

 

Tak rozumiana epoka żelaza to w zasadzie starożytność w podręcznikach do historii. Dzieje się dużo a bohaterowie są nieźle poznani, przynajmniej w niektórych częściach świata.
Archeologia dzieli epokę żelaza na krótsze okresy, którym warto przyjrzeć się dokładniej.

Cdn.

 

 

 

Do napisania.
Beata

 

 

 

 

---

Uważasz, że artykuł może się komuś przydać – prześlij go dalej.
Chcesz być informowany o nowych wpisach na Podkopie subskrybuj go na maila (w bocznej kolumnie strony).

Pomożesz mi w utrzymaniu i rozwoju Podkopu stawiając mi „kawę” lub zostając Patronem Podkopu.

---